غذای ماهی قزل آلا چیست ؟ هر انچه باید بدانید

غذا، شیوه غذادهی، مقدار غذای مصرفی و تهیه غذای مناسب  یکی از موضوعات مهم در حوزه تکثیر و پرورش به شمار می‌آید زیرا بدون تغذیه صحیح و مناسب، تولید موفقیت آمیز و سود آور امکان پذیر نمی‌باشد. حوزه تغذیه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، چرا که حدود  50% از  هزینه‌های تکثیر و پرورش  را به خود اختصاص می‌دهد.

ماهی قزل آلا از خانواده آزاد ماهیان و جزء ماهیان سرد آبی است که گونه پرورشی آن در کشور ما قزل آلای رنگین کمان می‌باشد. برای تکثیر و پرورش قزل آلا دانستن اصول غذادهی و اجزا لیست غذای ماهی قزل آلا از اهمیت بالایی برخوردار است.

غذای ماهی قزل آلا چیست ؟

برای پاسخ به این سوال غذای ماهی قزل آلا چیست ؟ ما تغذیه این گونه را از دو جنبه طبیعی و پرورشی بررسی می کنیم :

غذای ماهی قزل آلا بسته به محیط زندگی خود در طبیعت می تواند از حشرات، سخت پوستان، ماهی های موچک باشد. اما در پرورش و محیط مصنوعی، ماهی قزل آلا بخ دو صورت دستی و مکانیکی می تواند غذاگیری کند.

روش غذاهای دستی وابسته به حضور کارگر در محیط می باشد. از این رو ما مشکلاتی از جمله عدم توزیع یکسان غذا، اتلاف غذا در محیط عدم غذاگیری یکسان گونه، تفاوت در سایز و اندازه گونه و… را داریم اما نباید از مزیت مهم این روش که مشاهده سلامت گونه در فواصل کوتاه است غافل شد.

اما در روش مکانیکی ما مزیت غذادهی به صورت یکسان و کاهش هزینه به دلیل بی‌نیاز بودن این روش از نیروی انسانی را داریم .

شناخت تغذیه‌ای ماهی به منظور شناخت مکانیزم هضم و جذب و ارزیابی نیازمندی‌های غذایی ماهی لازم و ضروری است پس بهتر است بدانیم که :

مهم ترین اجزای وعده غذایی ماهیان گوشتخوار از جمله ماهی قزا آلای رنگین کمان پنج ماده اصلی پروتئین، لیپید، کربوهیدرات، مواد معدنی و ویتامین ها می باشند.

پروتئین

اصلی ترین ماده غذایی برای ماهیان گوشتخوار پروتئین می باشد . پروتئین از اجزای کوچکی به نام آمینو اسید ( اسید آمینه ) است.

برخی از امینواسیدها در بدن ماهی قزل آلا ساخته می شود مانند آلانین و پرولین که به آنها آمینو اسیدهای غیر ضروری گفته می شود. اما تعدادی از آمینو اسیدها وجود دارد که ماهی قادر به ساخت آن در بدن خود نبوده و باید با غذاگیری آنها را تأمین کند که به آنها امینو اسید ضروری می گویند.

عوارض مختلف کمبود انواع از آمینو اسیدهای ضروری در جیره غذایی ماهی قزل آلا عبارت است از:

- اختلال در رشد ماهی‌ها و رشد ناکافی آنها

- کاهش بازده تبدیل غذای مصرفی به گوشت ماهی

- بی اشتهایی

- کم خونی

- اختلال در هضم و جذب غذا

- خوردگی باله‌ها

- انحراف ستون مهره‌ها

- ایجاد حالت آب مرواریدی در چشم

چربی‌ها یا لیپیدها:

در غذاهایی که برای ماهی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد از چربی‌های ساده که بنیان گلیسترول دارند از جمله تری گلیسیریدها، چربی‌ها و روغن‌ها استفاده می‌شود.

نقش چربی‌ها در تامین انرژی و اسیدهای چرب ضروریست. عوارض کبود چربی در جیره غذایی عبارت است از:

افزایش میزان آب در عضلات

افزایش حساسیت ماهی به پوسیدگی باله دمی

کم خونی

ضایعات و اختلالات کبدی

کاهش تخم گشایی در تکثیر ماهی قزل آلا

کاهش درصد بقاب لاروهای این ماهی

قندها ( کربوهیدرات ) :

کربوهیدرات ها در چرخه تولید گلوکز و انرژی نقش دارند زمانی کربوهیدرات برای تأمین انرژی مورد استفاده قرار می گیرد که ماهی بعلت عدم تعادل جیره غذایی نتواند از پروتئین و چربی استفاده کند.

مزیت استفاده از کربوهیدرات شامل قیمت مناسب، منبع مناسب، برای تولید انرژی و اهمیت در پلت کردن غذا است.

ویتامین :

وجود ویتامین‌ها در جیره غذایی ماهی به مقادیر کمی ضرورت دارد، ویتامین‌ها در انجام اعمال حیاتی بدن از جمله سوخت و ساز چربی‌ها نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند.

مقداری از ویتامین‌هایی که به جیره غذایی اضافه می‌شود دفع شده، مقداری تغییر شکل یافته و مقداری نیز به مواد دیگر تبدیل می‌شود.

به صورت کلی ویتامین‌ها به دو دسته مهم  ویتامین‌های محلول در آب شامل C ,B ویتامین‌های محلول در چربی شاملA ,D ,E ,Kتقسیم می‌شوند.

عوارض کمبود ویتامین در جیره غذایی عبارت است از:

حالت شنای غیر طبیعی

بی اشتهایی

کاهش رشد

کاهش بازده تبدیل غذا به گوشت (کاهش بازده رشد ماهی)

افزایش حساسیت عصبی

تیره شدن رنگ بدن (مرگ سیاه)

نرمی استخوان

بیرون زدن کره چشم

بی رنگ شدن آبشش‌ها

ایجاد اختلال و پوسیدگی در آبشش‌ها

کاهش میزان تخم ریزی در ماهی ماده

آب آوردگی شکم

افزایش حساسیت نور

آفتاب سوختگی

تحلیل رفتن ماهیچه‌ها

خونریزی در کلیه‌ها

تشنجات صرع مانند

البته مصرف بیش از حد ویتامین‌ها نیز میتواند مشکلاتی را به وجود آورد.

مواد معدنی :

ماهی توانایی دریافت مواد معدنی را از طریق غذا، آبشش و پوست ناحیه شکمی دارد.

مواد معدنی در تنظیم فشار اسمزی نقش مهمی دارد البته فشار اسمزی در ماهیان آب شیرین و ماهیان آب شور تفاوت دارد. در آب شیرین تراکم مواد معدنی در داخل بدن ماهی بیشتر از خارج بدن است و در نتیجه آب به داخل بدن ماهی آمده و ماهی مواد معدنی را دفع می‌کند، در این حالت آبشش‌ها همواره به طور فعال نمک‌ها و املاح را وارد بدن می‌کنند .

بر این اساس به دلیل کمیابی مواد معدنی در آب  شیرین بایستی مواد معدنی را در جیره غذایی ماهیان آب شیرین اضافه نمود.

مواد معدنی که وجود آنها در جیره غذایی ماهی قزل آلا ضرورت دارد عبارت است از:

کلسیم(Ca)، فسفر(P)، منیزیم(Mg)، آهن(Fe)، روی(Zn)

مهم‌ترین مواد معدنی موجود در جیره غذایی این گونه کلسیم و فسفر می‌باشد که تحت عنوان سازنده استخوان مطرح هستند و به ترتیب 24/0 و7/0 درصد از جیره غذایی ماهی را شامل می‌شوند.

بین میزان کلسیم و  فسفر در ماهیان ارتباطی وجود ندارد اما مصرف بالای کلسیم می‌تواند بر روی سایر مواد معدنی تاثیر بگذارد.

موارد دیگر اهمیت ناچیزی در جیره غذایی دارند و قابل چشم پوشی هستند.

برای تامین کلسیم موادی مانند پوست تخم مرغ، حلزون، کربنات کلسیم، پودر استخوان و صدف‌ها را پس از عمل آوردن جیره غذایی مورد استفاده قرار داد .

اما مقدار مصرف فسفر در غذا بستگی به تاثیرات فسفر در پساب‌های خروجی مزارع برای کشاورزی دارد و اگر اراضی کشاورزی از لحاظ مواد معدنی فقیر باشند مشکلی پیش نمی‌آید ولی اگر آب موجود در اراضی دارای مواد معدنی فراوان مانند فسفر باشد آلودگی ایجاد می‌شود.

از کل فسفری که ماهی استفاده میکند 25 درصد آن جذب و 75 درصد آن دفع می‌شود.

منابع تامین مواد معدنی مورد نیاز ماهی قزل آلا شامل پودر استخوان، پودر صدف و آرد ماهیست.

عوارض وجود بیش از حد مواد معدنی در جیره غذایی این گونه عبارت است از:

کاهش رشد

ضریب تبدیل غذایی نامناسب

انحنای استخوان‌ها

ستون مهره‌ها

سیاهی دم

کم خونی

فساد باله دمی

و برخی عوارض کمبود عناصر معدنی در جیره غذایی نیز عبارت است از:

کاهش رشد

کاهش سختی استخوان‌ها

برهم خوردن PH مایعات بدن

ایجاد اختلال در تبادل آب بین ماهی و محیط اطراف

ایجاد بی‌نظمی در هضم غذا در دستگاه گوارش و مشکلاتی از این قبیل

بی اشتهایی

کاهش راندمان تبدیل غذا به گوشت

آب مروارید در چشم

سستی و بی‌حالی ماهی

کج شدن یا انحنای ستون مهره‌ها

علاوه بر پنج ماده اصلی مذکور در تشکیل جیره غذای ماهی، مواد بدون ارزش غذایی دیگری نیز در جیره ی غذایی و لیست غذایی ماهی قزل آلا و دیگر ماهیان  گوشتخوار وجود دارد. برای مثال می‌توان به آب، هم بندها، فیبرها، آنتی اکسیدان‌ها و رنگدانه‌ها اشاره کرد.

اشکال مختلف غذای قزل آلا

در راستای موضوع انتخاب غذای مناسب دانستن اشکال مختلف غذا برا آبزیان پرورشی می توانند از اهمیت بالایی برخوردار باشد

1-      غذای تر : غذاهایی با رطوبت بین 45 تا 75 درصد که از مواد اولیه با رطوبت زیاد از جمله ماهیان بی ارزش، ضایعات ماهی و صنایع شیلاتی ضیعات کشتارگاهی و غیره تهیه می شود.

2-      غذاهای مرطوب : غذاهایی با رطوبت بین 45-25 درصد که از مواد اولیه غذای تر و موادی مانند آرد غلات تهیه می‌شود.

3-      غذاهای نیمه رطوبتی : غذاهایی با رطوبت بین 25-15 درصد که از مواد اولیه با رطوبت بالا کمتر بهره‌مند هستند.

غذاهای تر و مرطوب به عنوان غذاهای خوش‌خوراک در پرورش بسیاری از گونه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند زیرا دارای بافت نرم وکارایی نسبتا خوبی هستند.

استفاده از این غذاها باعث برخی مشکلات می‌شود و مستلزم رعایت قواعدیست. از جمله این قواعد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

حمل و نقل و نگهداری آنها حتما باید در سرما باشد که تا در زمان مصرف فاسد نشوند.

امکان برنامه ریزی برای تهیه این نوع غذا کم است.

امکان آلودگی مواد اولیه به ویژه ضایعات شیلاتی و کشتارگاهی زیاد است.

حمل و نقل و نگهداری نامناسب این نوع غذاها باعث از بین رفتن برخی مواد ضروری از جمله ویتامین‌ها و چربی‌های ناپایدار خاص می‌شود و محل مناسبی برای انتشار قارچ‌ها و باکتری‌ها ایجاد می‌کند.

این گونه از غذاها بر کیفیت آب اثر نامطلوب بر جای می‌گذارند.

4-      غذاهای خشک :

غذاهای خشک رطوبتی بین 13-7 درصد دارند .این نوع غذا دارای ساخت و حمل و نقل نسبتا ساده هستند و به راحتی می‌توان در استخرهای بزرگ از آنها استفاده کرد.

این نوع غذا شامل مزایایی چون مواد اولیه گوناگون با مشخصات غذایی ویژه، امکان کنترل کیفیت، هزینه پایین و برنامه ریزی غذایی، ضریب تبدیل پایین و کم حجم و … می‌باشد.

غذاهای خشک را می‌توان در اندازه‌های مختلف که مناسب نیازهای گونه‌های پرورشی مختلف باشد تولید کرد و همچنین می‌توان غذاهای خشک که دارای دارو های خاص مانند آنتی بیوتیک‌ها و یا انواع هرمون‌های و افزودنی‌های مجاز دیگر باشند را هم تولید کرد.

غذاهای خشک را می‌توان با استفاده از مواد اولیه خشک و هم با مخلوطی از مواد اولیه خشک و مرطوب به صورت آرد، پلت، دانه دانه (گرانول)، ورقه ای و… تولید کرد.

آرد یا پودر، مخلوط ساده‌ای از مواد اولیه خشک خرد شده است که می توان آن را پیش از غذادهی به استخر به صورت خمیری یا گلوله‌ای شکل تبدیل کرد.

شکل آرد یا پودر به علت ماندگاری کم در آب و سست شدن در آب حل شده و در کیفیت آب مشکلاتی به وجود می‌آورد.

معمولا در تغذیه آبزیان پرورشی در ایران از پلت استفاده می‌شود.

انواع غذاهای ماهی های قزل آلا :

به طور کلی می‌توان تغذیه ماهی قزل آلا را در سایزهای زیر در مزارع تکثیر، پرورش و نگهداری نمود. بهترین شیوه تولید خوراک مورد نیاز آبزیان در کارخانه‌های مجهز به سیستم اکسترودر انجام شده و همچنین حوزه تامین خوراک آبزیان از جمله مهمترین عامل تاثیرگذار در هزینه کل پرورش بوده و کیفیت آن تاثیر قالب توجهی در طول دوره پرورش و بازدهی مزارع پرورش ماهی دارد.

مهم‌ترین عامل تشکیل غذای ماهیان اندازه و سایز و درصد پروتئین در جیره می‌باشد که انرژی ماهی را تامین می‌کند از جمله:

غذای آغازین(SFT):با میزان پروتئین 50-45 درصد

غذای پیش پرواری(FFT): با میزان پروتئین 45-40 درصد

غذای پرواری (GFT):با میزان پروتئین 45-40 درصد

غذای مولدین (BFT):با میزان پروتئین 50-40 درصد

خوراک اکسترودر ماهی قزل آلا (جدول آنالیز شیمیایی) (فرمول ویژه آبزیبان

جیره نویسی :

جیره‌ای ایده‌آل است که کمترین مقدار قیمت را داشته باشد و با آن بتوان حداکثر تولید را به دست آورد.

بنابراین قیمت به ازای هر واحد تولید، تعیین کننده اصلی وعده های موجود در یک جیره می‌باشد.

برای تنظیم فرمول یک جیره اقتصادی 4 مرحله زیر را باید در نظر داشت :

1.تامین احتیاجات آبزی مورد نظر از جمله احتیاجات موادمعدنی کلسیم(Ca) ،فسفر(P) ،منیزیم(Mg) ،آهن(Fe) ،روی(Zn) احتیاجات پروتئینی، احتیاجات اسید های چربی ضروری، احتیاجات ویتامین  (A,C,E, B,D,K)، احتیاجات انرژی و دیگر احتیاجات مورد نیاز و همچنین عوامل موثر در تعیین احتیاجات غذایی نیز باید مورد توجه قرار داد مثل سن، وزن، عوامل محیطی، نوع تولید و…

2- در جیره آبزیان پرورشی،ماده خشک(DM) ،پروتئین خام(DE) ،کربوهیدرات،فیبر خام(Ash)،چربی خام، (EE) انرژی قابل هضم (DE)انرژی متابولیکی(ME)، خاکستر(Ash)، فسفر(P)، کلسیم(Ca)،پ تاسیم(K)، سدیم(Na)، آرژنین(Arg)، سیستئین(Cyc)، میتونین(Met)، لیزین (Lys)، ویتامینA، ویتامین،E، ویتامینD، ویتامینC،کوبالامین(12B)، پیردوکسین(6B) و اسید لینولئیک معیار هایی هیتند که معمولا در جیره نویسی و فرمول کردن غذا مورد توجه قرار می گیرند.

3- قیمت خوراک، هزینه عمل آوری، حمل و نقل و انبار باید مشخص باشد و به مسئله مدیریتی نگهداری غذاها توجه نمود. برای مثال خوراک‌های دارای چربی زیادی باید با آنتی اکسیدان مخلوط گردد و برخی غذاها نیاز به انبار خنک و خشک دارند.

4- محدودیت هر یک از اجزاء جیره را در نظر بگیرید و  به هدف نهایی جیره نویسی که تنظیم جیره‌ای است که با آن تولید هر واحد قیمت حداقل را داشته باشد توجه کنید.

قبل از اقدام به جیره نویسی برای آبزیان پرورشی شخص باید اطلاعات کافی از فیزیولوژی دستگاه گوارش و چگونگی هضم و جذب مواد غذایی در گونه مورد نظر را داشته باشد و به اصول تغذیه و مدیریت آبزیان، خوراک‌ها، نحوه غذادهی و قیمت خوراک‌ها توجه داشته باشد.

هدف از جیره نویسی :

هدف از جیره نویسی تامین نیازهای غذایی گونه پرورشی است.

نیازمندهای غذایی همچون نیازهای پرورش لارو و نیازمندهای پرواری و همچنین ارزش مواد غذایی به صورت تئوریک ثابت است و آنچه تغییر میکند نیازمندی‌ها است. هدف از نیازهای غذایی گونه ها شامل:1.حداکثر تولید مثل 2. حداقل استرس 3. حداکثر تولید مثل 4. حداکثر کیفیت از جنبه های مختلف 5. حداقل قیمت تمام شده جیره و محصول غذایی 6. حداقل آلودگی‌های زیستی 7. حداقل اتلاف مواد غذایی در مراحل مختلف 8. حداقل نیرو مورد نیاز برای ساخت غذا 9. حداکثر سود و منافع تولید کننده .

کیفیت جیره :

کیفیت جیره وابسته به کیفیت و کمیت ماده خام و شرایط فرآوری و طول نگهداری آنها است.

جیره مورد نظر باید دارای تعادل ترکیبات غذایی باشد و علاوه بر آن باید در آب پایدار، جاذب و خوش‌خوراک باشد و اندازه ذرات آن با مراحل مختلف رشد متناسب باشد.کیفیت پایین جیره می تواند ناشی از موارد ذیل باشد:

مواد خام با کیفیت پایین

افزودن اوره

بالابردن خاکستر محلول در اسید که نماینگر وجود ماسه و سیلیکا است

مقادیر بالای خاکستر

به کارگیری چربی‌های فاسد

 عدم کفایت مقادیر و ویتامین‌های مکمل

 مقادیر پایین اسیدهای چرب به شدت غیر اشباع

مقادیر پایین آمینو اسید ضروری و عدم تعادل نسبت به کلسیم به فسفر

 حضور عوامل ضد تغذیه‌ای

 نگهداری طولانی مدت جیره موجب کاهش کیفیت غذایی جیره می‌گردد

 مقادیر بالای رطوبت (بیش از 13%)

 مقادیر بالای نمک

میزان غذادهی قزل آلا:

برای پرورش ماهی قزل آلا به طور کلی سه نوع جیره مورد استفاده قرار می‌گیرد:

1-غذای آغازی(SFT): غذا در این مرحله دارای پروتئین بالا و به صورت خرده یا گرانول بوده و نهایتا تا وزن پنج گرم از این غذا استفاده می‌کنند و تعداد دفعات غذادهی در این مرحله به دلیل کوچک بودن دستگاه گوارش ماهی بالا می‌باشد. غذای اغازی در سه اندازه مختلف تولید می‌شود.

2-غذای رشد(FFT) :میزان پروتئین در غذای رشد کمتر از غذای آغازی است. این غذا به صورت پلت یا اکسترودر بوده و قطر ذرات آن حدود 5/2 میلیمتر است و از وزن 5 تا 30 گرم به تعداد حدود 5 مرتبه در روز استفاده می‌شود .این غذا نیز در دو سایز مختلف تولید می‌شود

3-غذای پرواری(GFT) : از مشخصات این غذا نیز کاهش میزان پروتئین ، افزایش درصد فیبر خام و افزایش قطر پلت متناسب با اندازه ماهی است. قطر ذرات آن بیش از 3 میلیمتر است و  برای وزن 30 گرم به بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد .با افزایش وزن ماهی تعداد دفعات غذادهی به 2-4 مرتبه در روز کاهش میابد .

4-نگهداری صحیح خوراک ماهی:

5-محیط انبار غذا باید خنک و خشک باشد و به درستی تهیه شود تا دمای درون کیسه‌های خوراک ماهی ثابت بماند.

6-کیسه‌های خوراک ماهی باید روی پالت‌های چوبی یا پلاستیکی قرار داده شوند.

7-کیسه‌های خوراک ماهی نباید مستقیما با کف سیمانی تماس داشته باشند.

8-کیسه‌های خوراک باید از دیوارهای انبار حدود 50 سانتی متر فاصله داشته باشند.

9-کیسه‌های خوراک ماهی چیده شده بر روی پالت‌های ردیف‌های دوتایی باید حداقل 1 متر با یکدیگر فاصله داشته باشند.

10-محیط انبار باید به دور از تابش خورشید باشد.

11-باید از نفوذ رطوبت به محیط انبار جلوگیری نمود.

12-باید از چیدن کیسه‌های خوراک ماهی در جوار مواد شیمیایی بودار خودداری نمود.

13-کیسه‌های خوراک ماهی پاره شده باید در اولین فرصت مورد مصرف قرار گیرند.

14-خوراک ماهی مورد نیاز باید به صورت ماهانه تهیه و مصرف شود و از زمان تولید حداکثر تا 3 ماه بیشتر نباید در انبار بماند.

15-محیط انبار باید هر 6 ماه یک بار نظافت و ضد عفونی شود.

گونی لمینت,بهترین مرکز جهت خرید ,گونی لمینت,کیسه گونی معمولیـگونی پلاستیکی دولایه,گونی پلاستیکی 3 لایه,کیسه گونی پلی یورتان گونی 3 لایه,تولید کننده کیسه و گونی معمولی,تولید کننده انواع پاکت کامپوزیت